Jakie objawy wskazują na PCOS i jakie jest leczenie policystycznych jajników?

Czym jest PCOS/zespół policystycznych jajników?

Zespół policystycznych jajników (PCOS) to złożona choroba, która atakuje jajniki. Zespół policystycznych jajników charakteryzuje się kilkoma objawami. Jest to choroba endokrynologiczna i metaboliczna, w której dochodzi do zaburzeń równowagi hormonalnej. Na przykład, obserwuje się nadmierną produkcję męskich hormonów (androgenów), zmniejszoną lub nieobecną owulację, a często także powstawanie małych pęcherzyków, które gromadzą się w jajnikach w postaci torbieli.

Szacuje się, że PCOS dotyka 6–13% kobiet w wieku rozrodczym. Aż 70% kobiet na całym świecie pozostaje niezdiagnozowanych (Światowa Organizacja Zdrowia: Zespół policystycznych jajników, 2025).

Kluczem jest wczesne rozpoznanie objawów, diagnoza i kompleksowa opieka, obejmująca leki, odpowiednią dietę, ćwiczenia i suplementy diety. Celem jest przywrócenie równowagi hormonalnej, złagodzenie objawów i zwiększenie szans na zajście w ciążę.

Główne przyczyny i czynniki ryzyka PCOS

Dokładna przyczyna PCOS jest nieznana, ale eksperci twierdzą, że odgrywa w tym rolę kilka czynników. Główne czynniki ryzyka to:

• Predyspozycje genetyczne – jeśli matka lub siostra ma PCOS, ryzyko wystąpienia jest 3-5 razy wyższe.
• Insulinooporność – aż 70-85% kobiet z PCOS cierpi na insulinooporność, która prowadzi do zwiększonej produkcji insuliny. To z kolei stymuluje jajniki do produkcji większej ilości męskich hormonów – androgenów, co powoduje zaburzenia owulacji i nieregularne cykle miesiączkowe.
• Nierównowaga hormonalna – podwyższony poziom LH (hormonu luteinizującego) i androgenów w połączeniu z obniżonym poziomem FSH (hormonu folikulotropowego) prowadzi do niepełnego dojrzewania komórek jajowych i rozwoju typowego zespołu policystycznych jajników.

• Nadwaga i otyłość – według Endocrine Society z 2023 roku około 50% kobiet z PCOS ma nadwagę lub otyłość, a nadmiar tkanki tłuszczowej pogarsza insulinooporność i nasila procesy zapalne w organizmie.
• Przewlekły stan zapalny o niewielkim nasileniu – badania laboratoryjne wykazują, że kobiety z PCOS mają podwyższony poziom markerów stanu zapalnego, co przyczynia się do aktywacji jajników i nadprodukcji androgenów.
• Styl życia – brak ruchu, nadmierny stres i nieodpowiednia dieta bogata w cukry i kwasy tłuszczowe trans mogą pogorszyć przebieg choroby.

Jakie są główne objawy zespołu policystycznych jajników?

Objawy PCOS różnią się w zależności od poziomu zaburzeń hormonalnych, insulinooporności i predyspozycji genetycznych. Niektóre kobiety mogą nie odczuwać prawie żadnych objawów, podczas gdy inne zmagają się z kilkoma istotnymi objawami jednocześnie. Do najczęstszych objawów PCOS należą:

• Nieregularne miesiączki lub ich brak – spowodowane brakiem owulacji. Badania sugerują, że nawet 90% kobiet z brakiem owulacji (nieregularnym uwalnianiem komórek jajowych) cierpi na zespół policystycznych jajników.

• Nadmierny wzrost włosów – występuje u 60–70% kobiet z PCOS na brodzie, brzuchu, plecach lub udach z powodu podwyższonego poziomu androgenów.
• Trądzik i tłusta skóra – zwiększona produkcja sebum jest związana z androgenami, które stymulują gruczoły łojowe (30–35% pacjentek z PCOS).
• Przerzedzenie włosów – utrata włosów o podłożu hormonalnym dotyczy nawet jednej trzeciej kobiet z PCOS, najczęściej na skórze głowy.
• Problemy z płodnością – PCOS jest najczęstszą przyczyną niepłodności u kobiet. Według badań odpowiada za około 70% przypadków niepłodności bezowulacyjnej.
• Nadwaga lub otyłość – około 50–80% kobiet z PCOS ma podwyższone BMI (wskaźnik masy ciała). Tkanka tłuszczowa nasila również insulinooporność i zwiększa poziom estrogenów.
• Ciemne plamy na skórze – typowe głównie w fałdach skórnych (szyja, pachy) – są związane z insulinoopornością.
• Wahania nastroju, lęk i niska samoocena - zaburzenia hormonalne i wizualne objawy choroby (np. wzrost włosów, przybieranie na wadze) mogą wpływać na samopoczucie psychiczne.

Jak PCOS wpływa na równowagę hormonalną i płodność?

Zmiana w układzie hormonalnym jest kluczowym elementem zespołu policystycznych jajników. W praktyce oznacza to:

• Podwyższony poziom androgenów (np. testosteronu) negatywnie wpływa na rozwój pęcherzyka jajnikowego (pęcherzyk = woreczek na jajniku) i owulację.
• Brak owulacji oznacza, że ​​komórka jajowa może nie zostać uwolniona z jajnika, co utrudnia lub uniemożliwia zajście w ciążę.
• Zaburzenia hormonalne wpływają również na cykl menstruacyjny i ogólne funkcjonowanie układu rozrodczego u kobiet.
• Ponadto współistniejące schorzenia metaboliczne (np. insulinooporność) mogą obniżyć jakość komórek jajowych i zwiększyć ryzyko powikłań ciąży.

W związku z tymi zmianami kobiety chore na PCOS potrzebują szczególnej opieki – ginekologa, endokrynologa, a w razie potrzeby także diabetologa lub dietetyka.

Związek między PCOS, insulinoopornością i masą ciała

Mówiąc o policystycznych jajnikach, nie można zapomnieć o ich ścisłym związku z insulinoopornością i masą ciała. Jakim związkiem?

• Insulinooporność występuje u znacznej części kobiet z PCOS – komórki nie reagują prawidłowo na insulinę, przez co trzustka wydziela jej więcej. To stymuluje jajniki do produkcji większej ilości androgenów.
• Wyższa masa ciała nasila insulinooporność, pogłębia zaburzenia hormonalne i prowadzi do nasilenia objawów choroby.

U kobiet, które stracą 5–10% masy ciała, owulacja może powrócić, a poziom androgenów może ulec znacznemu obniżeniu, co wykazały liczne badania kliniczne.

Zależność ta oznacza, że ​​jeśli zmienisz dietę i styl życia w przypadku policystycznych jajników, możesz znacząco wpłynąć na przebieg choroby.

Kiedy należy zgłosić się do lekarza i jak diagnozuje się PCOS?

Wiele kobiet myli objawy zespołu policystycznych jajników z normalnymi wahaniami hormonalnymi. W przypadku wystąpienia poniższych objawów należy udać się do ginekologa lub endokrynologa:

• Nieregularne miesiączki lub ich brak – cykl dłuższy niż 35 dni lub mniej niż 8 miesiączek rocznie.
• Trudności z zajściem w ciążę – jeśli starasz się o dziecko od ponad 12 miesięcy bezskutecznie (u kobiet powyżej 35. roku życia po 6 miesiącach).
• Nadmierne owłosienie ciała, trądzik, przerzedzenie włosów – objawy podwyższonego poziomu androgenów.
• Niewyjaśniony przyrost masy ciała lub trudności z utratą wagi.
• Ciemne plamy na szyi, pod pachami lub w pachwinach – mogą sygnalizować insulinooporność.
• Silny ból w podbrzuszu, wzdęcia lub dyskomfort w trakcie cyklu.

Diagnozę PCOS przeprowadza się zazwyczaj w następujący sposób:

• Wywiad i wywiad lekarski – skupiające się na cyklu menstruacyjnym, predyspozycjach rodzinnych, zmianach masy ciała i objawach zaburzeń hormonalnych.
• Badania krwi – pomiar poziomu hormonów (LH, FSH, testosteronu, prolaktyny, insuliny, glukozy, TSH).
• Badanie ultrasonograficzne jajników – w celu potwierdzenia występowania zespołu policystycznych jajników (jajniki z ponad 12 pęcherzykami, do 9 mm lub o objętości powyżej 10 cm³).
  Badanie metaboliczne – badanie insulinooporności, profilu lipidowego i glikemii.

Jakie są opcje leczenia PCOS?

Chociaż nie ma całkowitego wyleczenia PCOS, dostępne są bardzo skuteczne metody leczenia PCOS, które mogą złagodzić objawy i wspomóc płodność. Jakie masz możliwości:

• Zmiana stylu życia – utrata wagi, regularne ćwiczenia, zdrowa dieta.
• Leczenie hormonalne – na przykład antykoncepcja hormonalna, leczenie gestagenem (suplementacja progesteronem).
• Leki owulacyjne – w przypadku niepłodności – wyłącznie pod nadzorem lekarza.
• Leki na zwiększone stężenie insuliny lub zaburzenia metaboliczne.
• Opcje chirurgiczne – rzadziej stosowane, w określonych przypadkach.

Znaczenie prawidłowej diety w przypadku PCOS

Dieta odgrywa niezwykle ważną rolę w PCOS. Prawidłowe odżywianie może pomóc w lepszym radzeniu sobie z objawami, poprawie metabolizmu i utrzymaniu równowagi hormonalnej. Zaleca się:

• Zwiększone spożycie błonnika – na przykład warzywa, rośliny strączkowe, produkty pełnoziarniste.
• Zawartość magnezu i żelaza – na przykład orzechy, nasiona, ciemnozielone warzywa, jaja.
• Ograniczenie spożycia wysoko przetworzonej, tłustej żywności i rafinowanego cukru – które nasilają insulinooporność.
• Włączenie zdrowych tłuszczów – omega-3, oliwy z oliwek, ryb – wspomaga procesy hormonalne.
• Regularne spożywanie posiłków, unikanie dużych wahań – pomaga ustabilizować poziom cukru i insuliny.

Głównym celem jest osiągnięcie równowagi hormonalnej poprzez odżywianie i styl życia, co złagodzi objawy PCOS i zwiększy szanse na uregulowanie cyklu lub zajście w ciążę.

Ćwiczenia, styl życia i dobre samopoczucie psychiczne jako wsparcie w przypadku PCOS

Skuteczne leczenie zespołu policystycznych jajników nie opiera się wyłącznie na farmakoterapii. Podstawą poprawy stanu pacjenta jest kompleksowe podejście.

• Regularna aktywność fizyczna – ćwiczenia aerobowe, trening siłowy lub ich połączenie. Poprawia wrażliwość na insulinę, wspomaga utratę wagi.
• Wystarczająca ilość snu i radzenie sobie ze stresem – przewlekły stres może zaburzać równowagę hormonalną i przyczyniać się do pogorszenia PCOS.
• Utrzymanie prawidłowej masy ciała – jak wspomniano, redukcja masy ciała o stosunkowo niewielki procent może przyczynić się do znacznej poprawy stanu zdrowia.
• Wsparcie psychologiczne – PCOS może również wpływać na poczucie własnej wartości, relacje i nastrój, dlatego nie należy zaniedbywać aspektu psychologicznego.

Witaminy i suplementy diety odpowiednie dla PCOS

Jeśli chodzi o witaminy w przypadku zespołu policystycznych jajników, suplementy mogą pełnić rolę wspomagającą, nie zastępują jednak kompleksowego leczenia.

Do najczęściej polecanych należą:

• Witamina D3 – jej niedobór jest powszechny u kobiet z PCOS i wiąże się z zaburzeniami hormonalnymi.
• Mio-inozytol – substancja badana pod kątem wspomagania owulacji i poprawy metabolizmu.
• Cynk i kwasy tłuszczowe omega-3 – wspomagają metabolizm, równowagę hormonalną i mogą zmniejszać stany zapalne.
• Magnez – przyczynia się do prawidłowego metabolizmu węglowodanów i wspomaga wrażliwość na insulinę.
• Berberyna – naturalne wsparcie w PCOS? Co mówi nauka? Według Cleveland Clinic, berberyna może znacząco pomóc w zespole policystycznych jajników (PCOS) – szczególnie poprzez poprawę insulinooporności, kontrolę masy ciała i poziomu cholesterolu.

Badania pokazują, że kobiety z PCOS często mają upośledzoną wrażliwość na insulinę, co prowadzi do zaburzeń hormonalnych i zwiększonego ryzyka cukrzycy typu 2. Wykazano, że przyjmowanie berberyny obniża poziom cukru we krwi na czczo i poziom insuliny, wspomagając równowagę hormonalną. Eksperci zalecają dawkę 500 mg 2-3 razy dziennie przed posiłkami przez co najmniej 3 miesiące.

Badanie z 2022 roku potwierdziło, że przyjmowanie 500 mg berberyny dwa razy dziennie przez 3-6 miesięcy przyniosło znakomite rezultaty. Obwód talii, poziom cholesterolu LDL i trójglicerydów uległ zmniejszeniu, a poziom „dobrego” cholesterolu HDL wzrósł.

Przy wyborze suplementów diety ważne jest, aby skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą, ponieważ każda kobieta z PCOS ma indywidualne potrzeby i aktualną kondycję.

FAQ

Czy mogę zajść w ciążę z PCOS?
Tak. Chociaż kobiety z PCOS są bardziej narażone na problemy z owulacją, wiele z nich zajdzie w ciążę i urodzi zdrowe dziecko. Kluczem jest dobra współpraca z lekarzem, zmiana stylu życia i ewentualnie terapia owulacyjna.

Czy istnieje trwałe lekarstwo na PCOS?
Nie. Obecna wiedza wskazuje, że nie ma ostatecznego, trwałego lekarstwa na PCOS, ale jego objawy można bardzo skutecznie łagodzić, łącząc zmiany stylu życia, leki i wsparcie.

Jaką rolę odgrywa dieta w PCOS?
Istotną. Prawidłowa dieta pomaga zmniejszyć insulinooporność, wspiera równowagę hormonalną, przyczynia się do utrzymania prawidłowej masy ciała, a tym samym poprawia ogólny stan zdrowia kobiet z PCOS.

Informacje naukowe

Cleveland Clinic: Berberine for PCOS: Benefits and Risks (2025)

https://health.clevelandclinic.org/berberine-pcos

Worl Health Organization: Polycystic ovary syndrome (2025)

https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/polycystic-ovary-syndrome