Wraz z wiekiem obserwujemy zmiany stylu życia spowodowane spadkiem wydolności fizycznej lub rozwojem stanu psychicznego. Czynniki te mogą powodować zmniejszenie aktywności fizycznej, zmniejszenie przyjmowania pokarmów, sarkopenię (postępująca utrata masy i funkcji mięśni), osteopenię (zmniejszenie gęstości mineralnej kości) i osteoporozę (zrzeszotnienie kości). 2, 3
Dlatego niezbędne jest zapewnienie osobom starszym odpowiedniej żywności, aby spełnić określone wymagania żywieniowe. Amerykańskie badanie statystyczne z 2018 roku wykazało, że zdrowy styl życia (dobre nawyki żywieniowe, umiarkowane spożycie alkoholu) może przedłużyć życie – mężczyznom o 12,2 lat, a kobiet o 14 lat (podczas gdy średnia długość życia Słowaków w 2020 r. wyniosła 74,3 roku). 4, 5
Dlaczego potrzebujemy żywienia „dostosowanego” dla osób starszych? Czy zwykłe jedzenie nie wystarczy?
Zwykła żywność powinna oczywiście pozostać częścią diety. Jednak wiele badań pokazuje, że spożycie pokarmu znacznie spada wraz z wiekiem. 2, 6, 7, 8
W wieku 20-80 lat spożycie energii spada o około 600 kcal dla kobiet i nawet o 1300 kcal dla mężczyzn. Oznacza to zmniejszenie poboru energii nawet o 50% - przy takim spadku organizm nie pozostanie bez szwanku (zmniejszenie zdolności poznawczych i fizycznych, wzrost zmęczenia, osłabienie odporności itp.). Udowodniono, że jakość życia osób starszych jest bezpośrednio związana z ich nawykami żywieniowymi. 9, 10
Rozwiązaniem mogą być suplementy diety – istnieją trzy rodzaje produktów:
Suplementy diety - są przydatne w dostarczaniu witamin, minerałów i innych niezbędnych składników odżywczych (m.in. kwasy tłuszczowe Omega-3 czy izoflawony przeciw osteoporozie dla kobiet). Główną wadą tych suplementów jest to, że niektórym starszym osobom może być trudno je przełknąć, mogą być uważane za leki i można zaobserwować pewną niechęć.
Żywność funkcjonalna – są to produkty, które na pierwszy rzut oka są podobne do tradycyjnych, ale zawierają jeden lub więcej prozdrowotnych składników odżywczych. Na przykład napoje białkowe wzbogacone witaminami, minerałami, pierwiastkami śladowymi, enzymami, mogą to być również owsianki, budynie, desery, zupy i tym podobne. 11
“Smakołyki” – to tradycyjne potrawy, ale ich kształt i konsystencja można spożywać w dowolnym miejscu i o każdej porze dnia (bez konieczności używania naczyń czy sztućców, wygodne dla osób starszych, nawet choroba Parkinsona nie jest przeszkodą). Są głównie źródłem energii i niezbędnych składników odżywczych.
Jakie są najważniejsze składniki odżywcze w żywności dostosowanej do osób starszych?
Ze względu na to, że spożycie energii przez osoby starsze jest często niewystarczające, żywność przeznaczona dla tej populacji dostarcza energii. Przeważnie w postaci tłuszczów, gdyż tłuszcze są najbardziej energetycznymi makroskładnikami (węglowodany i białka mają około 4 kcal w 1 gramie, podczas gdy tłuszcze 9 kcal w 1 gramie).
Pod względem jakości lipidów idealne są niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe Omega-3, których w normalnej diecie jest bardzo niewiele. Różne badania wykazały, że zwiększone spożycie Omega-3 zmniejsza ryzyko udaru, a także zmniejsza zdolności poznawcze. 9, 12, 13
Oprócz tłuszczów bardzo ważne dla starszego pokolenia są również białka – pomagają w utrzymaniu zdrowych kości i mięśni. Jeśli kości i mięśnie są w dobrej kondycji, organizm zachowa swoją wydolność fizyczną. Oporność anaboliczna pojawia się również wraz z wiekiem. Innymi słowy, niewielka ilość białka nie wystarczy do stymulowania syntezy mięśni. Wskazane jest wyeliminowanie tego zjawiska poprzez dostarczanie większej ilości niezbędnych aminokwasów. Ważne jest również, aby zdać sobie sprawę, że samo jedzenie nie wystarczy: aktywność fizyczna (nawet chodzenie!) jest niezbędna do utrzymania stymulacji mięśni. 14
Niezbędne aminokwasy to te, których organizm nie może syntetyzować ani przechowywać. Dlatego muszą być dostarczane z pożywieniem.
Leucyna jest najważniejszym aminokwasem niezbędnym do wspomagania anabolizmu (synteza białek mięśniowych). Dawka leucyny 2-3 g stanowi minimum do stymulacji syntezy mięśni u osób starszych. 14, 15, 16, 17, 18
Mikroelementy są również ważne, ponieważ ich niedobór może stanowić zagrożenie dla zdrowia. Niedobory witaminy D, witaminy B12 i wapnia są powszechne, dlatego często dodaje się je do żywności dla osób starszych.
Jakie pokarmy są odpowiednie dla osób starszych?
Nie wszystkie pokarmy są idealne dla osób starszych – nie ze względów zdrowotnych, ale po prostu osoby starsze ich nie lubią. Jak już wiemy, apetyt często spada wraz z wiekiem, dlatego pokarmy z tej kategorii muszą być jak najsmaczniejsze, aby osoba starsza chciała je spożywać. 7
Badanie z 2008 roku opublikowane w Journal of Nutrition Health sugeruje, że im więcej negatywnych emocji wywołuje jedzenie (opór, obojętność, zmartwienia, wątpliwości, frustracja, rozczarowanie, zmęczenie), tym większe jest ryzyko niedożywienia. Dlatego konieczne jest wybieranie pokarmów, które wywołują pozytywne emocje. 19
Jakie pokarmy mogą wywoływać pozytywne emocje u osób starszych?
Badanie z 2006 roku pokazuje, że starsze osoby uwielbiają tradycyjne potrawy, które znają. Zapomnijmy więc o skomplikowanych sposobach przygotowania i nietradycyjnych egzotycznych potrawach. Smaki powinny być znajome i klasyczne – wanilia, czekolada, karmel, kawa… Dodatkowo z wiekiem słabną zdolności sensoryczne, dlatego bardziej odpowiednie są bardziej wyraziste smaki i aromaty. 20
Czy żywność dla osób starszych musi spełniać określone wymagania?
Poza aspektami odżywczymi i smakowymi żywność ta musi mieć również określony kształt i strukturę. Osoby starsze mogą cierpieć na pewne schorzenia (np. dysfagia – zaburzenie transportu pokarmu z ust do żołądka, kserostomia – zmniejszenie ilości śliny w jamie ustnej), dlatego ważna jest konsystencja pokarmu. Pokarm składający się z mniejszych kęsów jest odpowiedni, aby można go było spożywać łatwo i nawet bez sztućców.
Wniosek
Aby żywność była doskonale dostosowana do osób starszych, powinna być:
- Zawartość energetyczna podstawowych składników odżywczych, zwłaszcza witamin (D, B12), minerałów (wapń) i białka (leucyna). Dlatego koktajle z białka mleka są bardzo odpowiednie.
- Atrakcyjne i wywołujące pozytywne emocje. Niezbyt ekstrawaganckie, bo starsi preferują dobrze im znane jedzenie.
- Łatwe do spożycia, o odpowiedniej konsystencji i kształcie (nie za twardy i nie za suchy).
ŹRÓDŁO:
[1] https://slovak.statistics.sk/wps/portal/ext/aboutus/office.activites/officeNews/vsetkyaktuality/a06f192f-646f-4c99-8932-0c12ef7d84af/!ut/p/z1/tVJNU8IwEP0tHjiW3bRpmx4D49AiMIIgJRcnlJaG0paPCPLvDY4HdQbEgzkkm523b_fNWxAQg6jkQS2lVnUl1-Y_E97L0I9Yq0U4Yv-hjZEThcMWHxFKbJh-B7DB6B6jMX_sjLqUIHVBXK9_BgEiqfRG5zCr53uZW_vCUlVmyUI30FzqoPTJvK9ybYIGHvapLr4mJHoZCezM8qiXWTQJAosFjm1hQuw08xeMyuzcZZOoBcxuQk9_k31WhRcOR1MvPiDtDg-p30NkvY6LEQ8no2DoOMidT8AVjkFYlyk87QuYmWn8i9OEBKYHlR5hUtW70nj29EexIUIXhJqXzWNSNrFJGPMYRY-4LvVJgN55C-xdv91fGl6p87M9NcQ_jID4pm6GS622W8GN7XWl0zcN8T_6viknJXNOVpHx4zjL16vT8e4dxiOqcA!!/dz/d5/L2dBISEvZ0FBIS9nQSEh/
[2] Sonya Brownie, “Why Are Elderly Individuals at Risk of Nutritional Deficiency?,” International Journal of Nursing Practice 12, no. 2 (2006): 110–18, https://doi.org/10.1111/j.1440-172X.2006.00557.x.
[3] Alfonso J. Cruz-Jentoft et al., “Prevalence of and Interventions for Sarcopenia in Ageing Adults: A Systematic Review. Report of the International Sarcopenia Initiative (EWGSOP and IWGS),” Age and Ageing 43, no. 6 (November 1, 2014): 748–59, https://doi.org/10.1093/ageing/afu115.
[4] “Indicateurs de Développement Dans Le Monde – Google Public Data Explorer,” accessed August 30, 2020, https://www.google.com/publicdata/explore?ds=d5bncppjof8f9_&met_y=sp_dyn_le00_in&idim=country:USA:GBR:CAN&hl=fr&dl=fr#!ctype=l&strail=false&bcs=d&nselm=h&met_y=sp_dyn_le00_in&scale_y=lin&ind_y=false&rdim=world&idim=country:USA&ifdim=world&hl=fr&dl=fr&ind=false.
[5] https://slovak.statistics.sk/wps/portal/ext/aboutus/office.activites/officeNews/vsetkyaktuality/90a19dac-b1ba-43f1-a942-f2ad5c017084/!ut/p/z1/tVJNc4IwEP0tPXCEbPimt-h0hFYP2rFqLp2AIClCECLIv2_s9NB2amsPzSGfb9_bzVtE0RrRinV8xyQXFdur84a6z3Mv8kcjTABmD2OIrCicj8gC29hET4gimlSyljnaiLhlud4WOq8ynRVSAzXxjstBrUe2VxsNujaVxceLABgOtizRYxwz3bYyrLPANvXMZFsnAeyBb59V6oRv0eYq9Oq3tKl6hguDgIqnb5DxhIS2NwXwpxMHIhIuF8HcsoBY74AfODYqB-9iDiFGq46nPVpWoinVTz_-scQQ0D2iPC6NPikNMLDvu74NLnYc28MBuGfv-MvhQIkySFQyPUm0_keHlJzZzMaznSqDyfysIND6CxdaX8tFqtjyFVeTZmmTNsaxUd2YS1m3txpo0Pe9sRNit0-NRJQafBeSi1aV_BmJ6rL0rUEvstmdZdN4ODnx0JObm1eiya5N/dz/d5/L2dBISEvZ0FBIS9nQSEh/
[6] J. E. Morley, “Decreased Food Intake With Aging,” The Journals of Gerontology Series A: Biological Sciences and Medical Sciences56, no. Supplement 2 (October 1, 2001): 81–88, https://doi.org/10.1093/gerona/56.suppl_2.81.
[7] Anna Pilgrim et al., “An Overview of Appetite Decline in Older People,” Nursing Older People 27, no. 5 (June 2015): 29–35, https://doi.org/10.7748/nop.27.5.29.e697.
[8] Lorenzo M. Donini, Claudia Savina, and Carlo Cannella, “Eating Habits and Appetite Control in the Elderly: The Anorexia of Aging,” International Psychogeriatrics 15, no. 1 (March 2003): 73–87, https://doi.org/10.1017/S1041610203008779.
[9] Riccardo Calvani et al., “Current Nutritional Recommendations and Novel Dietary Strategies to Manage Sarcopenia,” The Journal of Frailty & Aging 2, no. 1 (2013): 38–53.
[10] Thara Govindaraju et al., “Dietary Patterns and Quality of Life in Older Adults: A Systematic Review,” Nutrients 10, no. 8 (July 26, 2018), https://doi.org/10.3390/nu10080971.
[11] karine Pierre-Lecocq, “Aliment fonctionnel,” CERIN, accessed April 9, 2020, https://www.cerin.org/glossaire/aliment-fonctionnel/.
[12] Institute of Medicine (US) Food Forum, Nutrition Concerns for Aging Populations, Providing Healthy and Safe Foods As We Age: Workshop Summary (National Academies Press (US), 2010), https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK51837/.
[13] Natalia Ubeda, María Achón, and Gregorio Varela-Moreiras, “Omega 3 Fatty Acids in the Elderly,” The British Journal of Nutrition 107 Suppl 2 (June 2012): 3, https://doi.org/10.1017/S0007114512001535.
[14] Benoit Smeuninx et al., “Age-Related Anabolic Resistance of Myofibrillar Protein Synthesis Is Exacerbated in Obese Inactive Individuals,” The Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism 102, no. 9 (July 14, 2017): 3535–45, https://doi.org/10.1210/jc.2017-00869.
[15] Imanipour Vahid et al., “The Effects of Branch-Chain Amino Acids on Fatigue in the Athletes,” Interventional Medicine & Applied Science 10, no. 4 (n.d.): 233–35, https://doi.org/10.1556/1646.10.2018.10.
[16] Joshua C. Anthony et al., “Orally Administered Leucine Stimulates Protein Synthesis in Skeletal Muscle of Postabsorptive Rats in Association with Increased EIF4F Formation,” The Journal of Nutrition 130, no. 2 (February 1, 2000): 139–45, https://doi.org/10.1093/jn/130.2.139.
[17] Christos S. Katsanos et al., “A High Proportion of Leucine Is Required for Optimal Stimulation of the Rate of Muscle Protein Synthesis by Essential Amino Acids in the Elderly,” American Journal of Physiology. Endocrinology and Metabolism 291, no. 2 (August 2006): E381-387, https://doi.org/10.1152/ajpendo.00488.2005.
[18] Hope Barkoukis, “Nutrition Recommendations in Elderly and Aging,” The Medical Clinics of North America 100, no. 6 (November 2016): 1237–50, https://doi.org/10.1016/j.mcna.2016.06.006.
[19] Issa Narchi et al., “Emotions Generated by Food in Elderly French People,” The Journal of Nutrition, Health & Aging 12 (February 1, 2008): 626–33, https://doi.org/10.1007/BF03008273.
[20] M. Laureati et al., “Sensory Acceptability of Traditional Food Preparations by Elderly People,” Food Quality and Preference, The First European Conference on Sensory Science of Food and Beverages: “A Sense of Identity,” 17, no. 1 (January 1, 2006): 43–52, https://doi.org/10.1016/j.foodqual.2005.08.002.